MALATYA NOTLARI
MALATYA NOTLARI
OSMAN
FURKAN
Eskimalatya (Battalgazi İlçesi)’nın kadim bir yerleşim merkezi olduğu bilinmektedir. Malatya’nın şu anda bulunduğu merkez, Eskimalatyalıların bahçeleri ve yazlıklarının bulunduğu
Asbuzu bölgesidir. Harputta karargahı bulunan Hafız
Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, 1838 yılında Karargahını Eskimalatya’ya taşımıştır. Ordu 1838-1939 yıllarını
Eskimalatyada halkın evlerinde geçirdiğinden şehir halkının bir kısmı iki sene Asbuzudaki yazlıklarında
yaşamıştır. Ordunun ayrılmasını müteakib halk
yıpranmış evlerine dönmiyerek Asbuzu da kalmıştır. Zamanla
civardan gelen insanlarla yeni bir merkez, yani şimdiki Malatya kurulmuştur. Yeni Malatya Osmanlının son döneminde Maraş Sancağından Elazığ
sancağına bağlanmış ve Cumhuriyetin ilk
yıllarında 20 Nisan 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanununun 89. md. uyarınca Elazığ’dan ayrılarak İl
yapılmıştır.
Malatya’ya Cumhuriyet döneminde çeşitli yatırımlar yapılmaya başlanmış; 1925’te Tütün Atölyesi açılmış,1930’da Demiryolu bağlanmış, 1936’da Sümerbank Fabrikas’ ı ve 1939’da da Sigara Fabrikası hizmete açılmıştır. 1954 yılında Şeker Fabrikası kurulmuştur.
Malatya’ya Cumhuriyet döneminde çeşitli yatırımlar yapılmaya başlanmış; 1925’te Tütün Atölyesi açılmış,1930’da Demiryolu bağlanmış, 1936’da Sümerbank Fabrikas’ ı ve 1939’da da Sigara Fabrikası hizmete açılmıştır. 1954 yılında Şeker Fabrikası kurulmuştur.
Demiryolu ve erken dönem sanayi yatırımları dolayısıyla şehir cazibe
merkezi haline gelmiş ve bölgeden ciddi nüfus
almıştır. Özellikle Elazığ, Adıyaman, Sivas ve Bingöl gibi komşu illerden göç almıştır. Ancak anılan göçün, kent merkezlerinden olmayıp kentlerin kırsalından olduğunu vurgulamak gerekir. Malatya bugün de göç almaktadır. Ancak bu göç daha çok Doğu ve Güneydoğu bölgesindendir.
.Cumhuriyetin İlk yıllarından itibaren de göç vermektedir. Bu göç
kentin merkez ve ilçelerinden ağırlıklı olarak
İstanbul, Bursa, İzmir ve Adana illerine veya Türkiyenin
her iline gerçekleşmektedir. Malatya göç konusunda
gözü kara ve yürekli insanların kenti. Aynı zamanda
teşebbüs kabiliyetleri yüksek insanların şehri.Dünyanın
her yerinde Malatyalı kolonilerle karşılaşmak mümkün. Bir şeyi de
atlamamak gerekir. 44, 044, 444 plakalı nerede araç görürseniz
Malatyalı olarak sahip çıkabilirsiniz. Böylesi bir ortak tutkuya, belki
de mensubiyet şiarı olarak bakmak gerekir. Ayrıldıkları şehirleriyle bağlarını canlı olarak sürdürürler; yazları
kentin nüfusu dikkat çekici olarak artar.
Kentin yerli
nüfusunun göçle kentlerinden ayrılmaları kentin sosyo-kültürel hayatını etkilemiştir. Bugün kentin sosyo-kültürel yaşamını kentin aldığı göç nüfusu üretmektedir. Kent merkezinde
yaşayan nüfusun dörtte birinin Malatyalılardan oluştuğundan hareketle 2000‘li
yılların ortalarında – Malatyada MALATYALILAR YARDIMLAŞMA VE
DAYANIŞMA Derneği- adında ilginç bir dernek
kurulmuştur. Kozmopolit sosyal ve kültürel yapısıyla Malatya çok
dinamik bir kent, canlı bir ticari hayatı var, adeta bölgenin ticaret
merkezi.. Bir başka faktör de şehrin ana ulaşım aksı üzerinde bulunmasıdır.
Ülkenin kuzeydoğusunun güneye, doğu ve güneydoğusunu batıya ulaştıran
yol, Malatya’dan geçmektedir.
Şehrin kültürel
hayatını tanımlamak için- doğunun batısı, batının doğusu- denilmektedir.Bu
durum kentin sosyo-kültürel hayatına ve üretilen araçlarına
bakıldığında ve bölge kentleriyle mukayese edildiğinde çarpıcı olarak
görülmektedir.7 günlük gazete, 3 haftalık gazete,8 aylık dergi, 15
yerel radyo ve 2’si uydu 4’i de yerel olmak üzere 6
tv. yayını kentin kültürel canlılığının
göstergelerindendir.Yukarıda vurgulanan Cumhuriyetin kuruluş yıllarında
gerçekleştirilen ulaşım ve sanayi yatırımları ve
İsmet İnönü’nün Malatyalı olması, Cumhuriyetin
amaçladığı sosyo-kül türel değerlerin değişim ve dönüşümü bölge
kentleri arasında Malatyalılar tarafından belirgin olarak
benimsenmiştir. 1970’li yılların ortalarına kadar Malatya muhafazakar
CHP’li kent olarak bilinmektedir. Malatya’nın sivil toplum
örgütlenmesi, örgütlü muhalefet kültürü, muhalif bir dile sahip
olmasında, batılı değerlerle Cumhuriyetle birlikte tanışması ve bunu
sosyo-kültürel ilişkilerine taşıması
unutulmamalıdır.
70’li yılların ikinci yarısından itibaren siyasal duruşunu büyük
oranda muhafazakar sağ partiler lehine
değiştiren Malatya’nın bu değişiminde (M. Said Çekmegil'in yakın arkadaşları) Korkut Özal ve Turgut Özal’ın etkisi vurgulanmalıdır. Yine aynı
dönemde yerel din anlayışına muhalif bir din anlayış ve
kültürünün kentin düşünce dünyasına kattığı zenginlik de gözardı edilmemelidir. Anılan dini anlayış çok kısa
zamanda Ülkenin ilgili çevrelerince paylaşılarak adeta bir ekole
dönüşmüştür: Malatya, (Çekmegil) ekolüne...
OSMAN
FURKAN
Kültür Abidesi Aaspuzu
Osman Furkan'ın "Malatya Notları" yazısı takdire şayan... Bir beyitte Selahaddin Çekmegil'den biz not düşelim: "Tarihine Malatya, Fırat'tan bakan bir il. / Kömürhan Köprüsü'nden, tarih süzer Çekmegil."